12. Onderzoeken van je website op toegankelijkheid

12.1 Beperkt zelf toetsen

De eerste stap is altijd het zelf beperkt toetsen. Deze stap zou elke webeigenaar moeten doen. Het gaat hierbij alleen om een eerste en snelle indruk van de site. Dit eigen onderzoek hoeft ook niet te voldoen aan WCAG-EM.

Vragen die je kunt onderzoeken zijn:

• Is de site toetsenbordtoegankelijk?
• Hebben betekenisvolle afbeeldingen een alt-tekst en decoratieve geen alt-tekst?
• Is de HTML-code valide? (is geen verplichting, maar vaak wel handig)
• Zijn headings op een goede manier gebruikt?
• Zijn tabellen goed opgemaakt?
• Zijn video's toegankelijk met ondertiteling en audiodescriptie?
• Is er een skiplink?
• Is het contrast goed?

Met een paar tools krijg je al een goede indruk van de toegankelijkheid. En de gevonden punten kun je gelijk oppakken en (laten) aanpassen. Veel tools zijn gratis, bijvoorbeeld als add-on in je browser.

Voorbeelden van deze tools zijn:

• Inspector in de browser (Chrome en Firefox)
• Web Developer
• Axe-tool voor in de Inspector
• HeadingsMap
• Colour Contrast Analyzer

Deze tools bespreken wij in ons e-book Webtechniek voor niet-techneuten.

Het is niet alleen goedkoop, het maakt je ook een goede gesprekspartner naar externe partijen, omdat je een beter idee krijgt waar toegankelijkheid over gaat.

12.2 Geautomatiseerd toetsen

Geautomatiseerd toetsen is een goede eerste stap naar een volledig onderzoek. Er zijn veel tools waarmee je websites geautomatiseerd kunt toetsen, zoals Deque, BrowserStack, Monsido en Siteimprove.

Met geautomatiseerde testen toets je ongeveer 20% van de succescriteria. Ondanks dat het maar een deel toetst, geeft het je wel een goede start van je onderzoek. De volgende stap is een handmatige toets, dus een menselijke beoordeling.

12.3 Handmatig toetsen

Een echte officiële toetsing kan alleen door een mens gedaan worden. De onderzoeker gebruikt daarbij de evaluatiemethode WCAG-EM. Het toetsen is ingewikkeld. Hoewel je zelf het onderzoek zou mogen doen, adviseren wij dit te laten door een externe partij.

Vroeger was het zo dat een toetsingsinstantie gecertificeerd moest zijn. Dat leidde er toe dat er slechts heel weinig aanbieders waren, waardoor de prijzen hoog werden. Nu is het zo dat iedereen de toets mag doen. Wel moet het gebeuren op basis van WCAG-EM en moet het toetsingsrapport openbaar zijn. Deze transparantie zorgt ervoor dat er toch controle is op de uitvoering van zo'n onderzoek.

Een handig hulpmiddel om je resultaten van het onderzoek in vast te leggen is deze Excel-template: Template for Reporting Accessibility Issues.

12.4 Zelf testen met een screenreader

Mensen die blinden of ernstig slechtziend zijn kunnen niet of nauwelijks een beeldscherm gebruiken. Zij hebben dus iets anders nodig om de informatie van een webpagina te krijgen. Zij gebruiken daarvoor een schermlezer (schermleesprogramma) of screenreader, zoals Jaws, VoiceOver of NVDA.

Een screenreader heeft 2 functies:

1. Tekst op een website oplezen als spraak of omzetten naar braille. De uitvoer in braille gaat via een brailleleesregel (zie hieronder).
2. Input van de gebruiker gebruiken voor de uitvoering van taken.

Om een idee te krijgen van de toegankelijkheid van je tekst kun je een screenreader downloaden. Even een waarschuwing: het gebruik is nogal complex en zeker de eerste keren frustrerend. Neem er even de tijd voor om het te leren (een dagdeel) of vraag iemand die werkt met screenreaders om uitleg (zeker een paar uur ...).

De volgende screenreaders kun je gebruiken:

• JAWS, Job Access With Speech, is een betaald programma, maar kun je in een probeerversie 40 minuten gebruiken. Daarna moet je de computer herstarten voor een volgende 40 minuten. JAWS werkt alleen op Windows.
• NVDA, NonVisual Desktop Access, is een gratis reader, die ook alleen werkt op Windows.
• Voiceover: zit standaard op de Apple-computers.

12.5 De officiële inspectie

Het onderzoek (of inspectie) moet gaan over de hele website. Als de content op meerdere domeinen staat, dan moet de onderzoeker ook al deze domeinen meenemen in het onderzoek.

De onderzoeker trekt een zogenaamde selecte steekproef. Er worden dus niet een aantal willekeurige pagina's gekozen, maar WCAG-EM schrijft voor dat bepaalde pagina's en bepaalde gebruikte technieken in het onderzoek moeten zitten.

Op basis van het onderzoek schrijft de onderzoeker een rapport. In de meeste gevallen voldoet de site nog niet aan alle toegankelijkheidscriteria. De organisatie krijgt dan de tijd om deze te herstellen. Daarna volgt een hertoets op dezelfde pagina's.

Het onderzoek mag niet ouder zijn dan 3 jaar.

12.6 Scheiding van het onderzoek in systeem en content

Tegenwoordig is het mogelijk om het onderzoek te verdelen in een onderzoek van het systeem (bijvoorbeeld het CMS) en een onderzoek van de content. Dat is ongeveer de scheiding tussen de software van de leverancier en de content die de redacteur invoert.

Voorbeelden van deze systemen zijn een Content Management Systeem (CMS) of een andere applicatie, zoals een applicatie voor formulieren of voor het publiceren van raadsvergaderingen. In een CMS zitten templates, modules en opmaak, die redelijk universeel zijn voor de afnemers van dit CMS. In een formulierenapplicatie zitten standaard componenten voor het maken van een formulier.

Je kunt vragen aan je webbouwer of zij een systeemonderzoek hebben laten doen. Dan hoef jij alleen nog maar het contentonderzoek te doen. En zo bespaar je al snel tweederde van de kosten van een onderzoek.

12.7 Toetsingsonderzoek door de webbouwer zelf is nutteloos

Sommige webbureaus onderzoeken zelf hun software en claimen zo naar klanten dat hun CMS of andere applicatie toegankelijk is. Vrijwel altijd is dat niet het geval.

Het probleem is dat de webbouwer natuurlijk een belang heeft om het goed te keuren. Zo is de kans groot dat zij hun applicatie goedkeuren, terwijl deze feitelijk niet voldoet. Dit is het bekende verhaal van de slager die zijn eigen vlees keurt. Ook de leverancier moet een onafhankelijke partij inschakelen voor het toetsen van zijn applicatie.

12.8 Testen met mensen van de doelgroep

Naast een expertonderzoek is het een goede aanvulling om je site te onderzoeken met mensen uit de doelgroep. Het testen met gebruikers is altijd zinvol en je kunt dat dan uitbreiden met gebruikers die moeite hebben met bijvoorbeeld zien, horen of hun motoriek.

Wees wel voorzichtig met het interpreteren van de resultaten:

• Er is een enorm groot verschil tussen blinde gebruikers (net zoals bij niet-blinde gebruikers). Sommigen kunnen braille of zijn zeer ervaren met hun schermlezer. Anderen doen alles met spraak en kennen de functies van hun schermlezer nog maar beperkt.
• Een dove gebruiker zal wellicht dingen niet opmerken die voor een blinde wel storend zijn.
• De mening van 1 gebruiker kan heel waardevol zijn, maar het kan ook echt een mening zijn die niet relevant is voor een grotere groep gebruikers. Dit zogenaamde 'anecdotische bewijs' moet je goed op waarde schatten.

Wil je hier verder mee aan de slag gaan? In deze 3 artikelen vind je heel veel handige tips:

• Conducting Mobile Accessibility Research with Screen-Reader Users
• Running research sessions with disabled people
• Research with visually impaired users

Onthoud wel dat gebruikersonderzoek nooit de experttoetsing op WCAG vervangt. Het zijn 2 onderzoeksmethoden die allebei nodig zijn.